Ostrva na Skadarskom jezeru – Vakufi – Broj 19

Pretraživanjem na internetu ili uvidom u turističke brošure, o Skadarskom jezeru mogu se naći sljedeće informacije:
… sa površinom od 370 do 530 km2, zavisno od vodostaja, predstavlja najveće jezero na Balkanu. Nalazi se na granici sa Albanijom, kojoj pripada 40%, dok je 60% jezera vlasništvo Crne Gore i 1983. godine je proglašeno Nacionalnim parkom… Njegove obale su razuđene i bogate brojnim zalivima, poluostrvima i rtovima, većinom močvarne, obrasle širokim pojasom trske. Biljni svijet je bogat i raznovrstan. Kao značajno stanište vodenih ptica, Skadarsko jezero je Ramsar konvencijom 1996. godine upisano u Svjetsku listu močvara od međunarodnog značaja… Najveća atrakcija Skadarskog jezera su ostrva kojih ima pedesetak, sa mnogobrojnim utvrđenjima i manastirima…

STARČEVO – Najstariji hram među zadužbinama Balšića na jezerskim ostrvima u Krajini je crkva Svete Bogorodice na Starčevoj gorici. Sagrađena je zajedno sa konakom i pratećim objektima u vreme Đurđa Balšića sredinom druge polovine 14. veka zaslugom starca Makarija, koji je u to vreme živeo na ostrvu i zbog kojeg je ostrvo dobilo ime…

BEŠKA – nedaleko od Starčeva nalazi se ostrvo Beška (Brezovica), kojim dominira manastir sa dve crkve.

MORAČNIK – Na ostrvu Moračniku, južno od Beške, Balša III podigao je svoju zadužbinu početkom 15. veka. Manastirski kompleks čine crkva Svete Bogorodice, konak, masivna kula i jedna prostorija uz kulu. Desno i levo od ulazne kapije, proteže se zid koji okružuje manastir. Poslednji u nizu manastira u krajinskom arhipelagu, Moračnik ima visoku kulu, koja je sa obližnjim snažnim pirgom (kulom) na Tophali služila za odbranu ostalih manastira na ostrvima…”.

Međutim, nigdje nećete naći podatke da je jedan broj ostrva na Skadarskom jezeru, nepravedno i bespravno otuđena vakufska imovina!
Prije nekoliko godina nekolicina mještana sela Murići, pokrenula je sudski postupak kojim zahtijeva povraćaj vakufske imovine. Predmet se nalazi na Ustavnom sudu koji, opet, ne priznaje dokumenta kojim se potvrđuje vlasništvo Islamske zajednice nad pomenutim ostrvima. Ne tretira se validnim ni dokumentacija koja dokazuje davanje zemlje u zakup za ispašu. Prema dobijenim informacijama, Islamska zajednica Crne Gore se, nakon što je osnovan Nacionalni park Skadarsko jezero, dragovoljno i bez naknade odrekla vlasništva nad ovim ostrvima! Na čelu Islamske zajednice u tom periodu se nalazio Idriz ef. Demirović. Prema tumačenju ovlašćenog advokata, vlasništvo nad ostrvima može imati isključivo država. Međutim, uvidom u katastarsku evidenciju KO Ostros, vidi se da to nije predstavljalo smetnju da se nekadašnja vakufska imovina uknjiži na ime Mitropolije Crnogorsko- primorske.

Jedan od starijih mještana Murića, M.V., kaže da je njegov djed Selim 30 godina bio mutevelija džamije u Donjim Murićima, kao i da su ostrva Velika Gorica- Gorica E Malle (ili Beška), Mala Gorica- Gorica E Plumit i Stara Gorica (ili Starčevo) vakufi i kao takvi svojina Islamske zajednice u Crnoj Gori. Dvije trećine tog vakufa pripadaju džamiji u Gornjim a jedna trećina džamiji u Donjim Murićima.
Svake godine, na Đurđevdan se davala u zakup za ispašu zemlja na ostrvima. Crkve na ostrvima su bile katoličke a potom uzurpirane od strane pravoslavne crkve. Na ostrvu Beška, na strani prema Albaniji postavljen je veliki krst. Helikopterima je prebacivan građevinski materijal za izgradnju i proširenje manastira na ostrvu. Čak je podvodnim kablom iz sela Murići sprovedena i struja na ostrvo. S druge strane, mještanima Murića je zabranjeno izvođenje bilo kakvih radova na svojim imanjima.
90-tih godina prošlog vijeka, tokom ratnih dešavanja (u kojim Crna Gora „nije učestvovala“) u susjedstvu, mještanima je čak bilo zabranjeno korišćenje čamaca pa im je tako stradala brojna stoka koja se nalazila na ispaši na pomenutim ostrvima.
U knjizi Bajra Agovića „Džamije u Crnoj Gori“, nalazimo i sljedeće podatke o ostrvima- vakufima na Skadarskom jezeru:

-Džamija Ckla
…Džamija posjeduje dva ostrva na Skadarskom jezeru- jedno površine od 4.939m2 i drugo 2.920m2. Zemljište je neplodno i služi kao pašnjak. (Arhiv OIZ S. Bar, Spisak džamijskog imetka u barskom kadiluku iz mjeseca maja, juna 1916. sačinjen od strane barskog kadije Huseina Šabića.)

-Džamija Ćurjan
…Džamija Ćurjan, Rinj i Mali Ostros u svome posjedu imaju u Martićima ostrvo Plavnik na Skadarskom jezeru, u površini od 45.378m2. (Arhiv OIZ S. Bar, Spisak džamijskog imetka- džamija u barskom kadiluku- maj/juni 1916.)

-Džamija u Bobovištu
…Iz popisa iz 1917. godine džamija ima glavnih novaca 33.000 groša, od nekretnina ima jedno malo ostrvce u Blato…

…Džamija u svom posjedu ima: tri ostrvca na Skadarskom jezeru i to: Vela Gorica, Topal Gorica i Plum Gorica, od kojih dva dijela pripadaju ovoj džamiji a jedan dio džamiji Donji Murići… (Arhiv Odbora IZ Stari Bar, Spisak džamijskog imetka – džamija u barskom kadiluku, maj-juni 1916.)

…Džamija u Donjim Murićima ima jednu trećinu od tri ostrvca ispod Murića u Skadarsko blato, jednu kosu livade, četiri korijena maslina za kandilje zavještane… (Arhiv OIZ S. Bar)“

„…Postoji pet džamija koja u svom vakufu posjeduju ostrva na Skadarskom jezeru. Prema sačuvanoj dokumentaciji džamije Ckla, njeni vakufi su ostrva na Skadarskom jezeru, preko puta ovog sela: Bisak, Varnič, Ljubun, Plaja i Duga Gorica (Uzun Goriče). U arhivi ove džamije, koja se čuva u kući mutevelije, vidi se način administriranja njenim vakufima, čime se jasno i pouzdano argumentuje vlasništvo nad ovim ostrvima. Navedeni dokumenti pokazuju da su ova ostrva data u zakup za razne namjene: za pašnjak, sječu drva i sl. Zakupci su bili, osim iz Ckla i iz drugih sela Krajine, a drva su se kupovala od seljaka iz Zaganjora, što pokazuje da uloga vakufa tog sela nije bila samo finansiranje vjerskog segmenta, već su se koristili i za socijalne slučajeve kao i za školstvo. Od prihoda sa ovih ostrva plaćani su imam, mutevelija, mujezin, učitelj, a ostatak sredstava se koristio za održavanje džamije i škole. Takođe se naglašava da osim što pomenuta dokumenta na osmanlijskom jeziku potvrđuju da su navedena ostrva bila vakufsko vlasništvo džamije u Ckla, isto se može zaključiti i iz dokumenata koja se nalaze u arhivu Islamske zajednice u Baru. Treba naglasiti da je u budžetu 1923. pa do 1942. godine prikazano da su prihodom od ovih ostva plaćeni imam, mutevelija, mujezin, državni porez i porez Glavnog fonda vakufa sa sjedištem u Beogradu.

I arhiva džamije Ćurjan čuva se u kući mutevelije: od 42 dokumenta tri su na albanskom a 39 na osmanlijskom jeziku. Kako se navodi, u torbi koja se nalazila kod prethodnog mutevelije nalazilo se još dokumenata, ali su isti nestali? Vakufu džamije Ćurjan pripadala su ostrva Planika i Mala Gorica, čiji pašnjaci su se iznajmljivali. Osim džamiji Ćurjan, ova ostrva su pripadala i džamiji mali Ostros. Naime, ove džamije su činile jedan džemat. Nažalost, dokumenta koja dokazuju pripadnost vakufu ovih ostrva su, kao što je več rečeno, izgubljena. Međutim, vlasništvo nad ovim ostrvima potvrđuje dokumentacija krajinske džamije, koja je sačuvana u arhivu Islamske zajednice u Baru iz perioda 1923.-1931. Na osnovu te dokumentacije vidi se da je prihodom sa tih ostrva plaćen imam, mutevelija, mujezin a ostatak je iskorišćen za održavanje džamije.

Arhiva džamije Bobovište sadrži 94 dokumenta, od kojih 75 na osmanlijskom a 19 na crnogorskom jeziku. Inače, do kraja 1925. godine evidencija je vođena na osmanlijskom jeziku. Uvidom u pomenuta dokumenta potvrđuje se vlasništvo džamije Bobovište nad ostrvom Moračnik, kao i godišnji prihodi od pašnjaka sa istog. Na osnovu dva dokumenta iz 1925-1928. od strane medžlisa vakufa džamije i imama upućena šerijatskom sudiji u Baru, kojim se prikazuju prihodi i rashodi vakufa, godišnji prihodi od ovih ostrva su bili 1220 i 1230 kuruša. Od ovih prihoda plaćao se imam, mutevelija, mujezin, državna taksa i 20% za Glavni fond vakufa u Beogradu kao i ostale takse, dok se ostatak koristio za održavanje džamije.

U arhivi džamije Gornji Murići postoje desetine dokumenata koja argumentovano dokazuju postojanje vakufa Gornji i Donji Murići, između ostalog i nad ostrvima preko puta sela Murići: Velika Gorica, Stara Gorica, Golub Gorica i Topal Gorica. U jednom dokumentu se prikazuje bogatstvo vakufa džamije u Murićima i vlasništvo nad pomenutim ostrvima, kao i način zarade sa njih i raspodjela prihoda džamijama u Gornjim i Donjim Murićima. U istom dokumentu jasno je prikazano da su pomenuta ostrva poklon naroda Murića za vakuf džamija u Murićima. I sve crkve na tim ostrvima održavali su mještani kao svoje vlasništvo i istorijsko nasljeđe. Time se nedvojbeno dokazuje da je protivzakonita odluka kojom se ostrva upisuju kao vlasništvo Nacionalnog parka Skadarsko jezero, a objekti Mitropoliji crnogorsko- primorskoj.

Na osnovu gore navedenih argumenata jasno je da je današnja populacija Murića direktan nasljednik svojih predaka, vlasnika ovih ostrva a koji, prihvativši islamsku vjeroispovijest, svoje bogatstvo ostavljaju na poklon vakufu sagrađenih džamija…“ ( „ISHUJT- GORICAT NE LIQENIN E SHKODRES SIPAS DISA DOKUMENTAVE NE OSMANISHT NE ARKIVAT E XHAMIVE TE KRAJES“, Hajrullah Hajdari, Mr. Ali Bardhi; „ELIF“)

Ostaje nejasno da li je Islamska zajednica uključena u inicijativu u vezi povraćaja ove vakufske imovine. Netransparentnost rada aktuelnog rukovodstva IZ, a što je u suprotnosti sa Ustavom Islamske zajednice Crne Gore, ne omogućava dostupnost pomenutim informacijama. U svakom slučaju, time se ne umanjuje odgovornost i obaveza svih pripadnika Islamske zajednice da daju doprinos u borbi za očuvanje amaneta svojih predaka koji su ostavili zadužbine u ime Boga!