Barska bolnica na muslimanskom groblju

Prema nekim podacima Bar se, po bogatstvu vakufa, svrstavao među tri najbogatija grada u bivšoj Jugoslaviji.
Međutim: „…Raspoloživi izvori pokazuju da se brojnim i relativno bogatim vakufima u barskom srezu gazdovalo aljkavo, nemarno, bez precizne evidencije, uz značajne sporove i sumnjičenja oko načina gazdovanja vakufima…“ (Š. Rastoder)

U izvještaju Ulema-Medžlisa u Skoplju 1940.godine: „…Nigde se ne pokazuje toliki nemar i nesvest muslimana u današnjem dobu za svoje ustanove kao kod grobalja čije je stanje upravo vrlo žalosno. Većina njih su zapuštena, nezagrađena, obrasla u trnju i korovu, ostavljena sama sebi. Kako u gradovima svaka džamija ima pored sebe malo groblje, ono je najčešće zapušteno da umanjuje i izgled same džamije; ograde polomljene, zakrčeni prilazi, nišanluci nagnuti ili srušeni… Nastojati da groblja postanu prava slika lepote i čistoće u svakom pogledu i služe za primer poštovanja. Svest i marljivost ehalije jednoga mesta najbolje se poznaje po stanju grobalja…“

A kakva je „svest i marljivost ehalije“ barske može se vidjeti u nekoliko sljedećih primjera, koji potvrđuju odomaćenu izreku „prolazi kao pored turskog groblja“:
-Osim što su preostala muslimanska groblja uglavnom zapuštena i devastirana, na javnim površinama u Starom Baru možete vidjeti ugrađene nadgrobne spomenike, a osim lokalne samouprave u uklanjanju starih nišana aktivno učestvuje i Islamska zajednica(primjer sa mezarja Belveder). Iako smo u nekoliko navrata pisali o ovom skrnavljenju muslimanskih nadgrobnih obilježja, niko do sada nije reagovao!

-U haremu Omerbašića džamije je svojevremeno devastirano oko pedeset mezara, kako bi se taj prostor poklonio Opštini za izgradnju zaobilaznice u Starom Baru. Čelnici OIZ Bar su tim povodom u više navrata davali kontradiktorne izjave, pa je jedna od verzija bila da je zauzvrat dobijeno proširenje groblja Belveder. Koliko je u tome istine vidi se iz teksta objavljenog u dnevnom listu“Vijesti” od 20.9.o.g., gdje se između ostalog kaže: “…Na sastanku na kojem su predstavnici Islamske zajednice istakli veoma dobru dugogodišnju saradnju sa Opštinom Bar, glavni imam barski Muidin Milaimi rekao je da je zbog doseljavanja vjernika potreba za grobljem sve izraženija… Lokalna uprava će u skladu sa svojim mogućnostima izaći u susret Islamskoj zajednici. Proširenje gradskog groblja Belveder je jedan od prioritetnih zadataka ne samo Islamske zajednice, nego i Opštine…”
Vrhunac devastacije harema Omerbašića džamije jeste izgradnja toaleta usred groblja! I prethodni toalet je izgrađen u mezarju, a uz to okrenut u pravcu Kible, prema kojoj se okreću muslimani tokom molitve. Sada je novi, moderniji i, moramo priznati, okrenut u drugom pravcu. Ali je činjenica da je isti takođe napravljen tako što je prethodno iskopana septička jama, na mjestu mezara iz kojih su samo uklonjene kosti!

(I u ovom slučaju smo reagovali u više navrata, ali su nadležne institucije ostale nijeme, iako je Omerbašića džamija kulturno-istorijski spomenik pod zaštitom države!)
-U podgradsko groblje, gdje je raskopano na desetine mezara na sličan način kao i u slučaju Omerbašića džamije kako bi se dio poklonio za proširenje postojećeg puta u blizini starobarske bolnice, rovokopači su svojevremeno ušli usred mjeseca Ramazana!

Da bi se građanima zamazale oči, oko ostatka groblja izgrađen je velelepni kameni zid sa kapijom od kovanog gvožđa! Ali ipak nije se moglo izbjeći postavljanje kontejnera, neposredno uz preostali dio groblja!

-Prilikom nedavne obnove starobarske pijace nađene su ljudske kosti, ali je i pored toga nastavljeno sa radovima iako je NVO „Broj 19“ o tome obavijestila medije i protestvovala kod Sekretarijata za uređenje prostora, Uprave za zaštitu kulturnih dobara, Islamske zajednice…, zahtijevajući da se radovi obustave, zaštiti lokalitet i izvrše neophodna stručna istraživanja.

Iako niko u javnosti ne iznosi o čijem groblju je riječ , dio nađenih kostiju je zakopan pošto je prethodno umotan u ćefine uzete u Islamskoj zajednici. A na internetu je 03.11.2012.godine postavljen i video zapis pod naslovom „Kurban za novu Starobarsku pjacu“, koji se može pogledati na linku: www.youtube.com/watch?v=QSWxZonhQ2A
Čelnici Islamske zajednice se, po ustaljenom običaju, ni ovog puta nijesu oglašavali.
Posjetioci starobarske pijace na postavljenoj tabli mogupročitati i sljedeće: „…Ova pijaca u Starom Baru je natkrivena uz podršku Evropske Unije kao dio projekta ‘Tradicionalno maslinarstvo kao dio prekogranične turističke ponude’ u programu prekogranične saradnje Hrvatska- Crna Gora u okviru Instrumenta za predpristupnu pomoć (IPA).“

U Evropskoj Uniji u sličnim slučajevima bi sigurno nastavili (ukoliko bi) radove tek nakon obavljene ekshumacije i ne bi učestvovali, sasvim izvjesno, u nečemu što ima sve elemente krivičnog djela!
Interesantno je da, kako su nam prenijeli oni koji su bili u situaciji da se u to lično uvjere, u arhivi barskog Odbora islamske zajednice ne postoji nijedan dokumenat koji govori o otuđenju vakufske imovine.
Čedomir Ratković, bivši gradonačelnik Bara, ljubazno nam je omogućio uvid u Rješenje o eksproprijaciji iz 1949-te kada je, osim njegovoj i nekolicini drugih starobarskih porodica, a „radi osnivanja ekonomije i uređenje kruga bolnice u Starom Baru“, značajna imovina oduzeta i Islamskoj zajednici.

Gospodin Ratković kaže da je Islamska zajednica 1927.godine poklonila vakufsko zemljište za izgradnju stare ambulante. Na polaganju kamena temeljca za novu bolnicu 1942.godine u Starom Baru, bio je prisutan i tadašnji guverner okupirane Crne Gore, Pircio Biroli. Tada je oduzeta značajna imovina Islamske zajednice. Dio starog muslimanskog groblja prema Osnovnoj školi „Srbija“, po riječima g-dina Ratkovića, je mjesto gdje su sahranjivani prvi turski vojnici.

Tokom vremena groblje se širilo na prostoru sadašnje starobarske bolnice u pravcu Belvedera, kao i prostoru na kom se sada nalazi objekat katoličke crkve (časne sestre, dječiji vrtić), dijela gdje još uvijek postoji groblje, prostor na kom se sada nalazi objekat „Etno muzej“ , i prostor starobarske pijace.

U tački 5. Rješenja o eksproprijaciji se navodi: „Parcela neobrađenog zemljišta na čijem se djelu nalazi napušteno groblje u površini od 3.636 m2 koje se graniči sa istoka eksprop. zem. Ćetković Marka i zgradom Bolnice, sa jugoistoka eksproprisanim maslinjakom Ratković Ilije, sa juga državnim putem, a sa sjeverozapada seoskim putem na kojem se nalazi 1 korjen maslina,- vlasnost sreskog vakufskog povjerenstva Stari Bar.“

I dalje: „Ministarstvo Narodnog zdravlja i soc. staranja NRCG za čije je potrebe imovina eksproprisana dužno je dati naknadu sopstvenicima i to: …sreskom vakufskom povjerenstvu Stari Bar ad 5 – 8.272 dinara u državnim obveznicama…“
„…Procjenitelji su procijenili imovinu… Vakufsko zemljište 2 din. po m2, kao neobradivo…“.
Kako se iz Rješenja o eksproprijaciji vidi, „zastupnik sreskog vakufskog povjerenstva izjavio je da je povjerenstvo svojevremeno darovalo placeve za zidanje bolnice i zdravstvene stanice radi čega i komisija kao opšte narodnu imovinu nije procenjivala niti eksproprisala“. Vjerske zajednice nijesu bile obuhvaćene Zakonom o restituciji, ali je g-din Ratković ipak kopiju ovog Rješenja dostavio i jednom od dugogodišnjih čelnika OIZ Bar. Iako je ovo Rješenje krunski dokaz vlasništva nad zemljištem na kom se nalazi bolnica sa pratećim objektima u Starom Baru, interesantno je da čelnici Islamske zajednice nijesu preduzeli ništa s tim u vezi? (Ne želimo da povjerujemo da bi bliska rodbinska veza „zastupnika sreskog vakufskog povjerenstva“, koji se pominje u Rješenju o eksproprijaciji, i potonjeg čelnika OIZ Bar, mogla da bude razlog tome?) Inače, na osnovu pomenutog Rješenja, g-din Ratković je uspio da dobije određenu kompenzaciju za oduzetu porodičnu imovinu, koja se graničila sa vakufom Islamske zajednice. Istina, u međuvremenu je morao tražiti reviziju procjene imovine koja je oduzeta.
Kako smo saznali od nekih mještana, sve do kraja 80-tih godina prošlog vijeka ispod Bolnice, na prostoru u blizini parkinga a gdje su se jedno vrijeme nalazili montažni ugostiteljski i dr. objekti , u međuvremenu porušeni, mogao se vidjeti jedan preostali mezar ali je i on na kraju iščezao!

Kao što se vidi, odgovorni u IZ Bar ne samo da nijesu ništa učinili na planu aktuelizovanja oduzete imovine, već su nastavili sa tradicijom svojih prethodnika koji su nemilice otuđivali vakufska dobra.
Kada imamo u vidu odnos prema grobljima, onda nas ne treba čuditi sudbina ostalih vakufa.

Da podsjetimo kako su vršeni „izbori“ za džematski odbor Stari Bar, kada su aktuelni čelnici OIZ pozvali nekolicinu iz „odabranih“ starobarskih porodica ubjeđujući ih da će učešćem u Odboru na najbolji način doprinijeti da se sačuva imovina koju su uvakufili njihovi preci!? Kao reakcija na ove „izbore“, brojne džematlije su putem peticije zahtijevali da se isti ponište i da se organizuju regularni izbori u skladu sa Ustavom islamske zajednice. Sve do sada, nije bilo reagovanja ni od strane OIZ Bar, niti od Mešihata IZ CG. U znak protesta, imam Podgradske džamije prof. Adem ef. Mustafić odbio je da učestvuje u radu tog Odbora.

Koliko nam je poznato, i do sada su u krčmljenu vakufske imovine učestvovali uglavnom starosjedioci. Čak su od strane OIZ i opštinskih čelnika fingirani zborovi mještana Starog Bara, kako bi se izglasalo (bespravno) otuđivanje vakufa i na taj način se dao legitimitet očiglednom protivzakonitom djelovanju! Prema Ustavu IZ CG, o vakufskoj imovini odlučuje isključivo Mešihat IZ! Isto tako, vakuf je nemoguće prodati, pokloniti ili otuđiti na neki drugi način.

Nije nam poznato da rukovodstvo druge dvije konfesije poklanja svoje zadužbine, a sigurno je da ni oni nijesu imuni na rad „za opšte dobro“. A, s druge strane, od lokalne samouprave dobili su besplatno desetine hiljada kvadrata u strogom centru Novog Bara, oslobođeni plaćanja komunalija za velelepne bogomolje koje su u međuvremenu sagrađene. Iako je poklonjeno zemljište vlasništvo svih građana, bez obzira na vjersku pripadnost, novobarski muslimani nijesu dobili ništa! A, prema raspoloživim istorijskim podacima, sjedište Barske nadbiskupije kao i gradsko groblje Gvozden Brijeg nalaze se na vakufskom zemljištu?!

Da li rukovodstvo Islamske zajednice u Baru smatra da bi zahtjevom za povraćaj oduzete imovine poremetili međuvjerske odnose i da bi to bilo u suprotnosti sa odnedavno uvedenom praksom učešća na manifestaciji „Hodočašće staroj maslini“?

U kakvom stanju je barski vakuf govori i ustupanje vakufskih maslina inostranom partneru. Oni koji su bili u prilici da ostvare uvid u taj ugovor tvrde da je isti sve samo ne u korist Islamske zajednice! Raspolažemo saznanjem da je čak značajan broj maslinovih stabala i posječen.

Da odbornicima IZ Bar sklapanje ugovora nije baš jača strana govori i slučaj vakufa na magistralnom putu, pored preduzeća „Kips“, gdje se već godinama vodi sudski spor sa „zakupcem“ koji je, po svemu sudeći, na dobrom putu da dobije presudu u svoju korist potražujući od Islamske zajednice na ime „izgubljene dobiti“ iznos od preko 200.000 eura!

Naravno, i neupućenima je jasno da postavljanje „starosjedilaca“ u odbore IZ nije preduzeto kako bi se sačuvala preostala vakufska imovina. U prilog tome govori i lično iskustvo, kada najviši rukovodioci barske OIZ „savjetuju“ novopridošlim stanovnicima Bara „da se vrate tamo odakle su došli“! Koje dimenzije je takvo ponašanje poprimilo može se vidjeti i iz „Zaljevskog slučaja“, gdje se pamfletima poziva na obračun sa pridošlicama, koje treba otjerati! Nameće se zaključak da su u svemu tome umiješane i određene državne strukture, koristeći oprobani metod ‘Divide et impera’ (‘Zavadi pa vladaj’), imajući u vidu da ne postupaju po krivičnoj prijavi za djelo koje ima sve elemente izazivanja rasne, vjerske i nacionalne mržnje i netrpeljivosti!

Sigurni smo da najveći broj stanovnika Bara, vjekovima poznatog po vjerskoj i nacionalnoj toleranciji i suživotu, ne dijeli gore navedene stavove. Pa, najveći vakifi (zadužbinari) nijesu ni bili rođeni Barani, kao što je primjer Zejnel- bega Haverića.