Izreke koje se u narodu i dan-danas čuju, a odnose se na “Turke” i već više od jednog stoljeća od nestanka Osmanskog carstva, uglavnom su pežorativnog karaktera i sa omalovažavanjem govore o jednom narodu čiji potomci su ostali na ovim prostorima.
“Pusto tursko” kao, u najboljem značenju, žal za nekim boljim vremenima, ili: “Alajbegova slama, Alajbegovina, sintagma koja se koristi da označi nešto što je ničije, imovina bez gospodara, što se može bez pitanja uzeti, ono što nema vlasnika, odnosno nešto o čemu niko ne vodi računa.” (Wikipedia)
“Teško da na ovim našim prostorima treba nekom posebno objašnjavati šta znači idiom ‘tursko groblje’. “Prošao kao mimo Tursko groblje. Ne će ni da pogleda na”, beleži Vuk Stefanović Karadžić. U Uskočkom rečniku: “tursko groblje – nešto bez ikakve vrednosti” (“Prošo e mimo me kao mimo tursko groblje”). Pa i u Matešićevom rječniku “proći kao kraj (pokraj, pored) turskog (čifutskog) groblja” znači “proći pored nekog ne obraćajući na njega nikakvu pažnju odnosno proći bez pozdrava… U svojim Memoarima prota Matija Nenadović priča kako (mitropolit) Stratimirović “svima, a osobito meni sovetuje (…) da se čuvamo da ne beščastimo turske džamije, hareme, turske grobove, a jednim slovom što gode Turci počituju i mi da počitujemo”. (Olga Zirojević, “Republika”)
“A kada se Srbija osamostalila i kada su Srbi proterali muslimane iz gradova, nastalo je jedno sveopšte rušenje i vandalizam. Srbi u Užicu nakon izlaska muslimana ruše sve muslimanske kuće, odnose kamen i ćeramidu, spaljuju i ruše sve džamije i kamen prodaju za male pare, rasturaju medresu, i čak bataljuju i jednu „dobru kamenu ćupriju“, kako piše Miladin Radović, koja im je ko zna šta skrivila. („Samo nesretni ljudi bataljuju“, rekao je tada o rušenju džamija jedan užički arhitekta.) Idu dotle da su godinu dana pre toga, ne bi li isterali muslimane iz varoši, čak podmetnuli i požar u kome je izgorelo i nestalo celo drveno Užice, i grad se nakon toga upola smanjio. Eh, pusto tursko, rekli bi tada mnogi Užičani koji su mogli videti te ruševine i pepeo, a tako govori i Miladin Radović, tako se jadaju i Sofkini iz ‘Nečiste krvi’ i hadži-Zamfirovi iz ‘Zone Zamfirove’…” (Đorđe Božović)
Negativan kontekst u kom se muslimani navode kao poučan primjer, neminovno nameće pitanje da li je to realna slika jednog naroda? Jer, imajući u vidu aktuelnu situaciju i, na primjer, odnos prema svojim grobljima, poslovica u kojoj se spominje “Tursko groblje” nije samo sinonim za nečiju nezainteresovanost i nebrigu, već očituje i realno stanje prostora na kom se nalaze zemni ostaci naših predaka… Naravno, to se odnosi na mezaristane koji nijesu netragom nestali i o čijem postojanju govore samo legende i geografski toponimi kao što su: “Turbe”,”Pogrebno”, “Vampirice” (kompleks stambenih zgrada u Podgorici, sagrađen na muslimanskom groblju)…
O sudbini nekih muslimanskih grobalja pisali smo i ranije, ali ovom prilikom želimo navesti nekoliko primjera dodatnog skrnavljenja posljednjeg dunjalučkog prebivališta muslimana ovih krajeva.
Staro ‘Podgradsko’ i ‘Kapetanovo groblje’ je prostor na kom su se sahranjivali prvi muslimani, nakon što je Bar ušao u sastav Osmanlijskog carstva. Vremenom se širilo i zauzimalo prostor na kom se danas nalazi barska Bolnica, pa sve do starobarske ‘Pjace’. Objekat katoličke crkve gdje obitavaju časne sestre i radi dječiji vrtić, kao i kompleks privatnih stambenih objekata u susjedstvu, takođe su sagrađeni na muslimanskom groblju (nesrećne sudbine mještana koji tu žive i brojna misteriozna dešavanja, posebna su priča)!
O vandalskom rušenju tog groblja i bespravnom otuđenju u kom su aktivno učestvovali čelnici Islamske zajednice i lokalne samouprave, postoje materijalni dokazi koje smo već prezentirali javnosti i relevantnim institucijama, ali su svi ostali nijemi.
Ono što posebno iritira, jeste činjenica da je na dijelu preostalog groblja izgrađen prostor za kontejnere u kom se odlaže najraznovrsniji otpad!
Simbolika ovakvog čina je i više nego rječita.
I harem Omerbašića džamije, takođe zalaganjem već pomenutih aktera, je prije nekoliko godina devastiran (o čemu smo takođe pisali u više navrata). Iako je i tu otuđena vakufska imovina i raskopano preko pedeset mezara, zarad izgradnje zaobilaznice u Starom Baru, to nije bilo dovoljno.
I tu je nađen prostor za postavljanje kontejnera!
Neposredno pored nove zaobilaznice u Golubovcima, u naselju Goričani, nalaze se ostaci džamije i starog groblja.
Osim što je nedavno spaljivano, ni ovo mezarje nije izbjeglo prisustvo kontejnera za smeće.
Staro muslimansko groblje u bjelopoljskom naselju Lješnica, takođe nije pošteđeno, pa se i na njemu našlo prostora makar za jedan kontejner. Nažalost, komšije baš i ne brinu pretjerano o preciznosti pa smeće često završava van kontejnera, unutar mezarja.
Malo je znano da se ovdje nalazi i mezar Hafiza Salih Ef. Gaševića, kolašinskog kajmekama sa sjedištem u Šahovićima, gdje je i napisao prvi Mevlud na bosanskom jeziku.
Sahranjen je u mezarju Čaršijske- Hadžidanušine džamije u Bijelom Polju, koja je srušena nakon Drugog svjetskog rata, a njegovi zemni ostaci, zajedno sa nadgrobnim spomenikom, preneseni u Gornje groblje u Lješnici.
Nažalost, ovih nekoliko primjera ponižavajućeg odnosa prema našim mezaristanima, sigurno nijesu usamljeni, ali možda mogu biti poruka da se konačno probudimo i počnemo živjeti u skladu sa Uputom. Da li postoji neko ko smatra da su ova ponižavanja samo još jedno u nizu “slučajnosti”?
Meho Čaušević, u svom djelu “Umjetnost bašluka”, piše:
“Najviše manifestacije umnog stvaralaštva su nauka i umjetnost koje karakterišu svaku civilizaciju u duhovnom i u materijalnom smislu.
Ono što jedan narod, jednu državu ili regiju čini specifičnom i posebnom u odnosu na druge jeste upravo kultura, bilo da je u pitanju jezik, arhitektura, običaji, umjetnosti i sl. Činjenica je da danas kad nam je kulturno-historijsko blago najpotrebnije za očuvanje svog identiteta ne posvećujemo gotovo nikakvu pažnju ovoj izuzetno važnoj problematici. Moramo biti svjesni da smo nacionalno kulturno-historijsko blago ”posudili od svojih potomaka” te da u ime generacija koje dolaze iza nas moramo pod hitno pristupiti spašavanju onoga što se može spasiti i sačuvati, a uporedo raditi na naučnoj obradi istog…
Svaka zajednica, ili svaki narod, sahranjuje se na svoj način, već prema tome kakvo vjerovanje slijedi. Vjerovanje određuje način sahrane.
Islam se, u suštini, poistovjećuje sa monoteističkim religijama koje propovijedaju vjerovanje u vječiti život poslije smrti, a razlikuje se od njih po svom jedinstvenom pogledu na čovjeka i njegov život i smrt.
”Svako živo biće smrt će okusiti! I samo na Sudnjem danu dobićete u potpunosti plate vaše, i ko bude od vatre udaljen i u Džennet uveden – taj je postigao što je želio; a život na ovom svijetu samo je varljivo naslađivanje.” (Ali Imran, 185.)
Prostori na kojima se vrši ukop umrlih predstavljaju specifične komunalne površine, koje osim osnovne namjene ukopa umrlih, imaju kulturno-historijsku, spomeničku, estetsku i pejzažno oblikovnu funkciju…
Nadgrobna je umjetnost bosanskih muslimana uopće umjetnička grana od neobične ljepote i važnosti, iako je ona gotovo ne zapažena. Njezini dotjerani oblici, njezina savršena tehnika i skoro nedokučiva fantazija ukrasa odaje prastaru tradiciju te umjetnosti…
”… Nadgrobni spomenici u Muslimana su nišani. Okolo džamije i na grobljima imade ih tolika množina, da bi ih se moglo uz minarete nazvati simbolom Muslimana.”( Hangi Antun: ”Život i običaji muslimana u Bosni i Hercegovini”)”
“Posjećivanje kabura je korisno i za umrlog, ali i za živog. Otuda je zabrana posjećivanja kabura, koja je bila u početku aktualna, derogirana hadisom kojim se to dopušta: ‘Bio sam vam zabranio posjećivanje kabura a od sada ih posjećujte!’ (Muslim)
Ogromne su koristi onome koji zijareti kaburistan, zbog toga što se podsjeti da treba leći u tu hladnu i vlažnu zemlju i biti samo hrana za crve. U brojnim predajama koje bilježe Ebu Davud, Nesai, Ahmed, Bejheki, Hakim i drugi, podvlači se da se zijaretom kabura zadobijaju ogromne pouke, povećava dobro, podsjeća na Ahiret, izazivaju suze u očima, a srca postaju osjetljivija i suptilnija.” (Dr. Šefik Kurdić: “Kultura ponašanja kod bolesti, smrti i dženaze”)
Ugledni prof. Dr. Ćazim Hadžimejlić ispričao nam je jednom prilikom detalj iz života svog oca, rahm. Mesud Ef. koji je, došavši u novi džema’at, prvo obišao lokalno mezarje i odmah organizovao čišćenje i uređenje istog. Ni džematlije nijesu mogle povjerovati kako im je nafaka krenula nakon toga.
O ispravnom odnosu, s tim u vezi, upućuju i sljedeći hadisi:
“Da neko od vas sjedne na žeravu i da mu ona odjeću proprži pa i do kože čak da prodre, bolje mu je nego da na kabur sjedne!”
“Posjećujte kabure, jer oni podsjećaju na smrt!”
“Pitajte ljude iz kabura kada ne znate kako ćete dalje!”
“Da nije onih u kaburima, ljudi bi na zemlji izgorjeli!”
20.12.2015.g./ 8. Rebiu-l-evvel 1437.H.